ÖZ

Kimyasalların, insan hayatında daha fazla yer almaya başlaması ile insan sağlığı ve doğal kaynaklar üzerine olumsuz etkileri ile tartışmalar artmaya başlamıştır. Bu noktada gerçeğe en yakın maruz kalım bilgisinin elde edilmesi koruma önlemlerinin planlanması bakımından önemli hale gelmiştir. Maruz kalım bilgisini doğrudan ve dolaylı yöntemler üzerinden elde edebilmek mümkündür. Tüm yöntemlerin maliyet, insan gücü, uygulanabilirlik, teknik alt yapı gerekliliği konularında avantaj ve dezavantajları vardır. Genotoksisite testleri maruz kalınan kimyasallara bağlı genetik yapılar üzerinde kalıcı ya da geçici ortaya çıkan bozuklukları ölçmeyi amaçlayan testlerin genel adıdır. Pek çok kimyasal maddenin genotoksik etkisi kanıtlanmıştır ve maddelere maruz kalım süresi ve şiddeti arttıkça genotoksik etkilerin arttığı gösterilmiştir. Düşük kaynama noktaları ve yüksek buhar basınçları nedeniyle hemen tüm ortam havasında bulunan uçucu organik bileşikler UOB bu fizikokimyasal özellikleri nedeniyle hem mesleksel hem de günlük hayatta en önemli bir kimyasal madde maruz kalım kaynaklarıdır. Geliştirilen kısa süreli genotoksisite testleriyle kimyasal maddelerin genetik materyal üzerinde yaptığı değişikliklerin gösterilmesi maruz kalım göstergesi hatta bazı durumlarda maruz kalımın erken göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Kimyasalların genotoksik etkilerine ait bilgiler uluslararası kanser araştırma birliklerinin rehber dokümanlarının hazırlanmasında ve kanser erken tanısında tarama testleri olarak kullanılmaktadır. Şu an gelinen noktada hiçbir kısa süreli genotoksisite değerlendirme testinin tek başına kanseri önceden tahmin etmede yeterli olmadığı kabul edilmektedir. Bu derlemede UOB’ler ile ilgili genel bilgiler ve maruz kalım değerlendirilmesi konularının tartışılması amaçlanmıştır. Google Akademik EBSCOHost, Elsevier Science Direct ve Medline veri tabanlarından “uçucu organik bileşikler”, “genotoksisite”, “mesleksel maruz kalım”, “meslek hastalığı”, “comet testi”, “mikronükleus testi” anahtar kelimeleri ile “genel tarama yöntemi” kullanılarak detaylı ve kapsamlı bir literatür değerlendirmesi yapılmıştır