Ekonomi ve Hukuk Dergisi

Makalenin Dili

: tr

  • Ahmet Öncü
  • Özgür Mutlu Ulus
Türkiye Solunun Aşil Topuğu: 1960-1971 Yıllarında Türkiye Solundaki Devlet Tartışmalarının Karatani’nin Sermaye-Ulus Devlet Çerçevesinden İrdelenmesi

ÖZ

Bu çalışma Türkiye’de 1960-1971 yılları arasında öne çıkan radikal sol hareketlerin, Türkiye’deki kapitalist toplumsal oluşumun yapısal özelikleri ile sosyalizme geçiş stratejisi tartışmaları bağlamında, devleti nasıl kavramlaştırmış olduklarını incelemektedir. Çalışmanın analitik çerçevesi, Japon Marksist kuramcı Kojin Karatani’nin Dünya Tarihinin Yapısı kitabında geliştirdiği mübadele tarzlarına odaklanan yaklaşımdan hareketle oluşturulmuştur. Karatani, Marx’ın sermaye kavramıyla bağlantılı olarak, devlet ve ulus kavramlarını geliştirerek, altyapıyı üretim tarzına eşitleyen altyapı-üstyapı metaforunun yerine kapitalist toplumsal oluşumun sermaye-ulus-devlet üçlüsünden oluşan bir Borromean düğümü olduğunu ileri sürer. Ancak bu altyapı-üstyapı metaforunun tümüyle terk edilmesi değildir. Aksine belli iktidar biçimleri olarak, sermaye, ulus ve devlet, her biri kendisini yeniden üreten özgün bir mübadele tarzının üstünde yükselen özerk üstyapılardır. Kapitalist toplumsal oluşum, sermaye iktidarının üzerinde yükseldiği meta mübadele tarzının toplumsal oluşumda hâkim oluşuyla diğerlerinden ayrışır. Bu toplumsal oluşumda, devlet iktidarının üzerinde yükseldiği “yağmalama ve yeniden dağıtım” ile topluluk iktidarının üzerinde yükseldiği “karşılıklılık” mübadele tarzları, meta mübadele tarzına tabi olarak birbirlerine karşılıklı bağımlı bir biçimde özerk varlıklarını sürdürürler. Kapitalist toplumsal oluşum, ilk önce Avrupa’da ortaya çıkmış, sanayi sermayesi birikiminin sürekli mekânsal genişleme eğiliminden dolayı daha sonra dünyanın tümünde hâkim hale gelmiştir. Dolayısıyla kapitalizmi aşmak hedefini taşıyan anti-kapitalist mücadelenin sermaye-ulus- devlet üçlüsünün her bir ögesini eşanlı olarak karşısına alması gerekir. İncelenen dönemin Türkiye solu, 1960 askeri müdahalesi ve bu dönemdeki Sovyet kuramlarının etkisiyle Türkiye’de devletin siyasal-toplumsal-ekonomik rollerini farklı boyutlarıyla tartışmışlardır. Devletin göreli özerkliği konusunda söz birliği etmiş bulunan sol parti ve hareketler bunu burjuvazinin devlet üzerinde henüz tam tahakküm kuramamasına bağlarlar. Devletin ve bürokrasinin göreli özerkliğinin devrim sürecinde olumlu rol taşıyabileceğini savunan sol hareketlere karşı özellikle TİP içinde Boran-Aybar, Divitçioğlu ve Küçükömer ile eski TKP’li Kıvılcımlı, devletin sermaye ile toplum üzerinde ikili bir iktidar oluşturduğuna dikkat çekmişlerdir. Ancak hem bu görüşler aksini savunan sol hareketlere karşı giderek etkinliğini yitirmiş, hem de kapitalist toplumsal oluşumda sermaye-ulus-devlet üçlüsünün her biri özerk olan ögeleri arasındaki karşılıklı bağımlılık yeterince anlaşılamamıştır. Sol hareketler özellikle devletin meta mübadelesini hâkim kılmak adına kadim Anadolu topluluklarına saldırısı karşısında sağ partilerin dolayısıyla da burjuvazinin kendilerini “Millet”in gerçek temsilcisi olarak vaz ederek Türkiye proletaryasının desteğini kazanmış olduklarını gözden kaçırmışlardır.
Anahtar Kelimeler : Karatani, sermaye-ulus-devlet, mübadele tarzları, devletin özerkliği, ordunun siyasi rolü üzerine sol söylemler
The Achilles' Heel of Turkey's Left: An Analysis of the State within the Debates of the Turkish Left of 1960-71 from Karatani's Capital-Nation-State Framework

ABSTRACT

The purpose of this article is to provide an account of how leading radical leftist movements in Turkey in the period between 1960 and 1971 conceptualized the state in political debates on structural features of capitalist social formation in Turkey and strategies for transition to socialism. The analytical framework of the article draws on the mode of exchange framework developed by Japanese Marxist theorist Kojin Karatani in his paradigm-shifting work The Structure of World History. Building on Marx’s concept of capital, Karatani attempts to explain the basis of social formations and their historical developments in terms of “modes of exchange” rather than “modes of production”. Karatani argues that modern capitalist nations are composed of a mutually interdependent tripartite system of capital-nation-state. This capital-nation-state operates as an interlocking, self-reinforcing, independently autonomous system creating a “Borromean knot”. Thus he proposes a shift in the base of the Marxist metaphor of base/superstructure from “modes of production” to “modes of exchange” over which the tripartite system of capital-nation-state forms the superstructure. In this sense, Karatani reconstructs Marxist theory of social formation in such a way that capital, nation and state- seen as constitutive elements of the superstructure- form an inseparable amalgamation in which each constitutive element keeps sustaining its own autonomy. This system emerged first in Europe by relying on the interlocked system of commodity exchange of capital power, “plunder and redistribution” of state power and “reciprocity” of community power. The interdependence of each element of the Borromean knot and the tendency of accumulation of industrial capital through vertical lines over geographical areas has transformed the rest of the world, and has become the dominant form globally. Karatani’s review of world history notes that anti-capitalist movements can destroy Borromean knot system of capital-nation-state only by targeting them simultaneously, making the component elements mutually exclusive and thus depriving each of the necessary interlocking mechanism to survive. Radical leftist movements of Turkey in the 1960s discussed the political role of bureaucracy and the relative autonomy of the state especially in connection with the 1960 military intervention and revisionist Soviet theses of the time. They generally explained the relative autonomy of the state based on the dominant mode of production in Turkey, which was, for them, still “semi-feudal” and hence the relative weakness of the bourgeoisie. However, radical left movements failed to understand fully the fact that the proletariat of Turkey was trying to protect itself from the state’s political project geared toward making the commodity mode of exchange dominant through destructive assaults on traditional communities. In other words, radical left movements failed to recognize the proletariat’s desperate search for a genuine political representative of their own. Eventually the proletariat found this representative in the right-wing political parties which had appropriated these communities and their demands into the right-wing political discourse as the “nation”. Some intellectuals within radical left movements, such as Aybar, Boran, Kıvılcımlı, Divitçioğlu, and Küçükömer had sought for theoretical explanations to grasp the state’s role in capital accumulation which had worked against the proletariat and poorer segments of Turkish society. However, most radical left movements of the time were unable to appreciate the importance of popular resistance against the state’s destruction of traditional communities, which was politically capitalized by right-wing political parties and thereby the bourgeoisie.
Keywords : Karatani, capital-nation-state, modes of exchange, autonomy of state, left discourses on the political role of army

Kaynak Göster

APA
ÖNCÜ, A., & ULUS, Ö., & . ( 2019). Türkiye Solunun Aşil Topuğu: 1960-1971 Yıllarında Türkiye Solundaki Devlet Tartışmalarının Karatani’nin Sermaye-Ulus Devlet Çerçevesinden İrdelenmesi. Çalışma ve Toplum, 1(60), 39-78. https://doi.org/