Extended Summary

Yapay zeka (YZ) (artificial intelligence – AI) “Dijital bir bilgisayarın genellikle akıllı varlıklarla ilişkilendirilen görevleri yerine getirme yeteneği” olarak tanımlanmaktadır. Yapay zeka, pratik anlamda, öğrenme, akıl yürütme ve problem çözme gibi insan zekasının veya akıllı davranışın belirli bir yönünü simüle eden veya sergileyen bilgisayar sistemlerini ifade etmektedir. Yapay zeka yalnızca bir teknolojik ürün veya süreç olarak görülmemeli, farklı hesaplamalı modeller ve algoritmalar yoluyla geliştirilen süreçler olarak değerlendirilmelidir. Diğer tüm sektörlerde olduğu gibi sağlık alanında da yapay zeka kullanımı hızla artmaktadır. Sağlık alanında yapay zeka radyoloji, oftalmoloji, dermatoloji, patoloji ve göğüs hastalıkları dahil olmak üzere çeşitli tıbbi uzmanlık alanlarında kullanılmaktadır. Ancak getirdiği fayda ve katkılara rağmen, yapay zekanın sağlık alanında kullanımı bir yandan endişe ve kaygı ile karşılanmaktadır. Bazıları YZ’nın gereğinden fazla abartıldığını düşünürken diğer yanda nihayetinde YZ’nın insan zekasını aşabileceğine inananlar bulunmaktadır. Sağlıkla ilişkili kaygılar ise makine öğreniminin doktorların işine son vereceği, doktor-hasta ilişkisini bozabileceği şeklindedir. Bahsedilen diğer endişeler arasında operatöre bağımlılık ve klinik yapay zekanın neden olduğu artan prosedürel süre, beklenmedik durumlarda yapay zekanın düşük performansı ve empati veya iletişim eksikliği yer almaktadır.

Yeni teknolojiler, yapay zeka uygulamalarının iş süreçlerine dahil edilmesi, dijitalleşmenin hız kazanması gibi bazı yenilikler örgütlerde çalışma ortamlarında değişikliğe gidilmesine yol açmaktadır. Örgütler çalışanlarının bu yeniliklere ve karmaşık süreçlere adaptasyonunu kolaylaştırmak için yeni çalışma yöntemlerini uygulamaktadır. Bunlardan biri ise güçlendirmedir. Güçlendirme, kısaca yetkinin merkezden daha alt seviyelere dağıtılması olarak tanımlanır. Güçlendirilmiş personel, gelişmiş özerkliğe sahiptir ve kurumsal hedeflerin gerçekleştirilmesinde kendine düşen rolü hakkıyla yerine getirir. Çalışanların güçlendirilmesi, inisiyatif alma, bağımsız karar verme, yenilikçilik, yaratıcılık ve yapılan işlere bağlılık gibi becerilerin geliştirilmesiyle sıkı bir ilişki içindedir.

Yeni teknolojik gelişmeler ile insan sermayesinin bütünleşmesi ve uyumlu çalışması için insan kaynakları yönetim stratejilerinden biri olan güçlendirme etkili bir araç olabilir. Bu çalışmada güçlendirme ile yapay zeka kaygısı arasındaki ilişki araştırılmaktadır. Çalışmanın amacı sağlık çalışanlarında güçlendirmenin yapay zeka kaygısına etkisini ortaya koymaktır. İlaveten, sağlık çalışanlarının yapay zeka uygulamaları hakkındaki farkındalıklarının ve bu tür uygulamaları çalışma hayatlarında kullanmaya yönelik niyetlerinin araştırılması amaçlanmaktadır.

Çalışmada İstanbul ilinde faaliyet gösteren bir eğitim ve araştırma hastanesinde görev yapan sağlık çalışanlarına (doktor, hemşire, anestezi teknikeri ve röntgen teknikeri) çevrimiçi anket uygulanmıştır. Anket, katılımcıların sosyo-demografik özellikleriyle ilgili soruların yanı sıra yapay zeka kaygı ölçeği ve algılanan güçlendirme ölçeği’ni içermektedir. Aralık 2023 ile Şubat 2024 arasında toplam 285 sağlık çalışanı anketi yanıtlamıştır. Çalışma kapsamında anket uygulanan toplam 285 sağlık çalışanının %80’i kadın ve %20’si erkektir. Katılımcıların yaşları 20 ila 58 arasında değişmekte olup yaş ortalamaları 30,82±7,727’dir. Meslekte çalışma yıllarının ortalaması 7,905±8,091’dir.

Sağlık çalışanlarının yapay zeka kaygısı orta seviyenin biraz üzerinde, güçlendirme algıları ise yüksek seviyede bulunmuştur. Katılımcıların yapay zeka kaygısı ölçeğine verdikleri yanıtların ortalaması 2,999±0,756 olup en yüksek ortalamaya sahip boyut sosyo teknik körlük boyutu (3,441±0,883) ve en düşük ortalamaya sahip boyut ise öğrenme boyutudur (2,526±0,921). Algılanan güçlendirme ölçeğine verdikleri yanıtların ortalaması 3,789±0,615’tir. Bu ölçekte ise en yüksek ortalamaya sahip boyut anlama-yetkinlik boyutu (4,137±0,693) iken en düşük ortalama etki boyutundadır (3,367±0,868).

Çalışanların yapay zeka kaygı seviyesi cinsiyet, yaş, toplam çalışma yılı ve çalıştıkları birim gibi faktörlere göre değişmektedir. Benzer şekilde, güçlendirme algısı gruplar arasında yaşa, toplam çalışma yılına ve medeni duruma göre farklılık göstermektedir. Çalışma ayrıca algılanan güçlendirmenin anlam-yeterlilik boyutu ile yapay zeka kaygı ölçeğinin öğrenme boyutu arasında negatif bir ilişki ve sosyoteknik körlük boyutu arasında pozitif bir ilişki olduğunu göstermektedir.

Günümüzde sağlık sektörü baş döndürücü bir teknolojik değişim içindedir ve her geçen gün yapay zeka uygulamaları klinik ve klinik dışı süreçlere daha fazla entegre edilmektedir. Bu değişime ve teknolojik yeniliklere hızlı adaptasyonu için sağlık çalışanlarının desteklenmesi gerekmektedir. Bunun için öncelikle sağlık çalışanlarının konuya nasıl baktığı ve nasıl hissettiğinin bilinmesi önemlidir. Ardından farklı insan kaynakları stratejileri ile çalışanların güçlendirilmesi faydalı olacaktır.

Çalışmanın bulgularına göre sağlık çalışanlarının büyük çoğunluğu yapay zeka kavramını duyduğunu ifade etmesine rağmen sağlıkta yapay zeka uygulamaları ile ilgili bilgi düzeyleri düşüktür.

Bu çalışmada sağlık çalışanlarının yapay zeka kaygı düzeyi orta seviyenin biraz üzerindedir ve en düşük kaygı öğrenme boyutunda, en yüksek kaygı ise sosyoteknik körlük boyutundadır. Buna göre anket uygulanan sağlık çalışanları yapay zeka uygulamalarını öğrenme ile ilgili bir sıkıntı yaşayacağını düşünmemektedir. Ancak yapay zeka ürünlerinin kötüye kullanılma, kontrolden çıkma, bozulma veya sorun çıkarma potansiyeli olduğunu düşünmektedir.

Çalışmanın bulguları sağlık çalışanlarının güçlendirme algılarının yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Çalışanların anlam-yetkinlik boyutunda güçlendirme algıları daha fazladır. Evlilerin, en yüksek yaş ve çalışma süresi süresine sahip olanların güçlendirme algısı diğerlerine göre daha fazladır.

Çalışanlar ve örgüt üzerine pek çok faydası ispatlanmış güçlendirme aynı zamanda çalışanların yeniliklere daha kolay adapte olması sağlamaktadır. Güçlendirme algısı yüksek olan bireylerin yapay zeka hakkında yeni bilgiler öğrenme konusunda daha az kaygılı oldukları, ancak yapay zekanın potansiyel olarak zararlı ve tehlikeli yönleri konusunda daha fazla kaygılı oldukları bulunmuştur. Çalışma, güçlendirmenin etkili bir insan kaynakları yönetim aracı olarak sağlık yöneticileri tarafından çalışanların yapay zeka kaygısını hafifletmek için kullanılabileceğini öne sürmektedir.